در روز حشر آیا حیوانات تکلیفى هم دارند؟
 از برخى آیات (انعام، 38 و تکویر، 5) و روایات استفاده مى شود که حیوانات هم مانند انسان ها حشر دارند و در روز قیامت حاضر شده و در حد آگاهى و مسؤلیت هایشان، حسابرسى مى شوند و هر کس به حق خود مى رسد اگر در آیه 5 سوره تکویر، فقط نام حیوانات وحشى برده شده، یا به جهت غلبه است، یا به جهت ظلمى است که حیوانات وحشى نسبت به بقیه حیوانات دارند و یا...

در این جا این پرسش باقى مى ماند که آیا حیوانات هم تکلیف دارند یا نه؟

در پاسخ باید گفت که تکلیف مراحلى دارد و هر مرحله، ادراک و شعور متناسب خود را مى خواهد تکالیفى که در اسلام براى یک انسان وجود دارد، به گونه اى است که انجام آن ها بدون داشتن یک سطح عالى از عقل و درک ممکن نیست، و حیوانات هم مکلّف به آن نیستندزیرا شرط آن یعنى عقل و درک متناسب با آن تکالیف در آن ها نیست امّا مرحله ساده تر و پایین ترى از تکلیف درباره آن ها تصور مى شود که مختصرى فهم و شعور براى آن کافى است و نمى توان آن را در مورد حیوانات انکار کرد به همین جهت، حشر آن ها هم با حشر انسان ها تفاوت دارد، انسان ها بعد از حسابرسى یا وارد بهشت و یا وارد جهنم مى شوندولى حیوانات، بهشت و جهنم ندارندبلکه بعد از انتصاف و انتقام از یکدیگر (مثلا حیوان بى شاخ از حیوان شاخ دار به جهت ظلمى که به او کرده است، انتقام مى گیرد) مى میرند و خاک مى شوند

 1. مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانى، ص 628، نشر دارالقلم، دمشق / تفسیر نمونه، آیة